Έρευνα & Ανάπτυξη
Γενικός στόχος: Εξασφάλιση καλύτερου ποιοτικού, ποσοτικού και οικονομικού αποτελέσματος
Επιμέρους στόχοι:
1. Βελτίωση μεθόδων παραγωγής σε όλα τα στάδια λειτουργίας της επιχείρησης
2. Επινόηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών για τη διεύρυνση του πεδίου αγοράς της επιχείρησης
Μέσα για την επίτευξη των στόχων: Επιστημονική οργάνωση και εφαρμογή ερευνών και πειραμάτων. Τα αποτελέσματα των ερευνών μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους υπεύθυνους των άλλων τμημάτων της επιχείρησης, για την επίτευξη των στόχων.
Το κόστος λειτουργίας των τμημάτων είναι σημαντικό και επιβαρύνει την τιμή πώλησης του παραγομένου προϊόντος. Συνεπώς αν το τμήμα ερευνών δεν αποδίδει τα αναμενόμενα αποτελέσματα ώστε να αντισταθμίσει το κόστος λειτουργίας του από την εξοικονόμηση χρημάτων που επέρχεται από τις καινοτομίες του, είναι ασύμφορη η λειτουργία του.
Λειτουργία των τμημάτων έρευνας και ανάπτυξης Αποστολή του υπεύθυνου του τμήματος:
1. Εκπονεί προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης με στόχο την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία της επιχείρησης.
2. Προωθεί καινοτόμες λύσεις για τη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας.
3. Συνεργάζεται με το μηχανικό παραγωγής για την κατασκευή δειγμάτων των προϊόντων παραγωγής της επιχείρησης.
4. Καθορίζει μέσω ερευνών και σε συνεργασία με τα κατάλληλα τμήματα, τα υλικά, τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή. Ακόμη καθορίζει τις δυνατότητες και τις εναλλακτικές λύσεις για μείωση του κόστους παραγωγής και την τελική αισθητική εμφάνιση του προϊόντος.
5. Βοηθά το τμήμα παραγωγής στον καθορισμό της παραγωγικής διαδικασίας και στη σύνταξη των σχετικών οργανογραμμάτων.
6. Κατευθύνει και επιβλέπει την έρευνα και την πολιτική ανάπτυξης καθώς επίσης τους αντικειμενικούς στόχους και τις πρωτοβουλίες της επιχείρησης.
Εφαρμογή μεθόδων έρευνας και ανάπτυξης:
Παράδειγμα εφαρμογής: Εισαγωγή μεθόδων προστασίας περιβάλλοντος, όπως ¨πράσινη¨ Χημεία ή ¨καθαρές¨ τεχνολογίες
Η πράσινη χημεία είναι μία νέα "φιλοσοφία" πρακτικών εφαρμογών για την έρευνα και την ανάπτυξη τόσο σε ερευνητικά εργαστήρια όσο και στη χημική βιομηχανία. Δίνει έμφαση στις μεθόδους και τις εφαρμογές, οι οποίες θα συμβάλλουν στην παραγωγή λιγότερο τοξικών προϊόντων και επικίνδυνων στο περιβάλλον, με στόχο την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση που προσφέρει εναλλακτικές προοπτικές και μεθοδολογίες, ώστε τα παραγόμενα χημικά προϊόντα και οι διεργασίες να ενέχουν λιγότερους κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Περιλαμβάνει ηπιότερες χημικές συνθετικές μεθόδους, εναλλακτικές πηγές πρώτων υλών, νέες συνθετικές πορείες, πρόληψη της ρύπανσης, σχεδιασμό προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον, προστασία της υγείας των εργαζομένων, και μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Η βασική καινοτομία της Πράσινης Χημείας, είναι ότι η μεθοδολογική προσέγγιση της αειφορίας δεν έχει βασικό σκοπό την αποκατάσταση και έλεγχο της ρύπανσης, αλλά κυρίως την πρόληψη στη βάση της τεχνολογίας και στις πρακτικές που ακολουθούνται. Για τον λόγο αυτό καθιερώθηκαν οι βασικές αρχές της Πράσινης Χημείας, όπως η πρόληψη, ο σχεδιασμός ασφαλέστερων χημικών προϊόντων, η χρήση ανανεώσιμων πρώτων υλών, η χρήση καταλυτικών αντιδραστηρίων κλπ. Με την εφαρμογή τους επιδιώκεται αλλαγή νοοτροπίας και των πρακτικών στην έρευνα και ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας, μειώνεται η χρήση ή και η παραγωγή επικίνδυνων χημικών ουσιών, τόσο κατά το σχεδιασμό όσο και κατά τη χρήση των χημικών προϊόντων.
Οι βασικές αυτές αρχές μπορούν να διευρυνθούν ή και να βελτιωθούν με την εξέλιξη της χημικής τεχνολογίας. Η αλματώδης ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η χρήση ανανεώσιμων πρώτων υλών, καταλυτικών διεργασιών που διευκολύνουν χημικές συνθέσεις και η πρόοδος στην ανακύκλωση ή εξουδετέρωση τοξικών και επικίνδυνων χημικών ουσιών, έχουν κάνει τους σκοπούς της Πράσινης Χημείας πιο εφαρμόσιμους και οικονομικούς για τη χημική βιομηχανία.
Ερωτήματα που τίθενται κατά την εφαρμογή της έρευνας και ανάπτυξης:
Πόσο πρόθυμες είναι άραγε να επενδύσουν στην έρευνα οι βιομηχανίες και οι επιχειρήσεις; Ανατρέχοντας κανείς στην έκθεση της Κομισιόν, με τίτλο «Towards aEuropeanResearchArea, Science, TechnologyandInnovation: KeyFigures2003-2004», εντοπίζει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία. Προθυμότερες από ό,τι στο παρελθόν, αλλά και πάλι όχι αρκετά στην πλειοψηφία τους. Οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές και οι επιχειρήσεις διεθνούς εμβέλειας αποτελούν εξαίρεση, καθώς κρατούν τις επενδύσεις τους για έρευνα και ανάπτυξη σε υψηλά και διαρκώς αυξανόμενα επίπεδα, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στον διεθνή ανταγωνισμό. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι βιομηχανικές και τεχνολογικές συνεργασίες που ανακύπτουν, καθώς επίσης και οι επιχειρηματικές συγχωνεύσεις, τις φέρνουν εκ των πραγμάτων ενώπιον της πρόκλησης της έρευνας και της καινοτομίας.
Γενικά η ερευνητική προσπάθεια των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (Μ.Μ.Ε.) της Ευρώπης παραμένει περιορισμένη, με αποτέλεσμα η αύξηση των συνολικών ιδιωτικών δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη να εμφανίζεται χαμηλότερη στην Ευρώπη, σε σχέση με την αντίστοιχη στις Η.Π.Α. Λίγες είναι οι μικρές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής και σχετικά χαμηλό το ποσοστό εκείνων που αξιοποιούν εμπορικά τις εργασίες της έρευνας και της ανάπτυξης. Και όμως, οι περισσότερες εξ αυτών των Μ.Μ.Ε. είναι εταιρίες που θα αναγκαστούν να αξιοποιήσουν την τεχνολογία στο μέλλον, προκειμένου να επιβιώσουν.
Άλλωστε και η ίδια η ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική αγορά δεν δείχνει να έχει αντιληφθεί πλήρως την οικονομική σπουδαιότητα της επένδυσης στη γνώση. Αν και τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου (venture capitals) στον χώρο της καινοτομίας άρχισαν τελευταία να αυξάνονται στην Ευρώπη, ωστόσο παραμένουν περιορισμένα και υπολείπονται σημαντικά σε σχέση με τα αντίστοιχα στις Η.Π.Α. «Γενικά, πρέπει να βελτιωθεί συνολικά το κλίμα για τις ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα της έρευνας στην Ευρώπη», τονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε ανακοίνωσή της με τίτλο «Επενδύοντας στην έρευνα: το πρόγραμμα δράσης για την Ευρώπη» (4/6/2003).
Η έκθεση της Κομισιόν, με τίτλο «Towards aEuropeanResearchArea, Science, TechnologyandInnovation: KeyFigures2003-2004», για το υπό εξέταση θέμα, σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση έρευνας από τον ιδιωτικό τομέα, αναφέρει ότι οι διαφορές ανάμεσα στην Ε.Ε. των 15 και των 25, τις Η.Π.Α. και την Ιαπωνία, αλλά και μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης, είναι αξιοσημείωτες.
Αναλυτικότερα, στο διάστημα 1997-2002, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της χρηματοδοτούμενης από τη βιομηχανία έρευνας ανήλθε στο 5,7% για την Ε.Ε.-15, στο 1,7% για την Ε.Ε-25, στο 5,5% για τις Η.Π.Α. και στο 2,2% για την Ιαπωνία. Με εξαίρεση την Ιταλία (με ρυθμό 2,2%), τα κράτη του ευρωπαϊκού νότου, αν και ξεκίνησαν από «φτωχή» αφετηρία, παρουσιάζουν σήμερα ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της έρευνας από τη βιομηχανία. Συγκεκριμένα, κατά το υπό εξέταση διάστημα, το σχετικό ποσοστό στην Ελλάδα ανήλθε στο 23,5%, στην Πορτογαλία στο 22,4% και στην Ισπανία στο 9,4%.
Πού κατευθύνονται οι επενδύσεις
Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2002 σε 300 κορυφαίες διεθνείς επιχειρήσεις, προέκυψε ότι οι τρεις τομείς που συγκέντρωσαν τα υψηλότερα ποσοστά ιδιωτικών επενδύσεων για έρευνα και τεχνολογία ήταν αυτοί του hardware πληροφορικής, των αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, καθώς επίσης και των φαρμάκων-βιοτεχνολογίας. Πάντως, αν και τα τελευταία χρόνια ο πρώτος τομέας παρουσίασε ελάχιστη αύξηση σε ό,τι αφορά τις ιδιωτικές δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία, η ανάπτυξη ήταν αλματώδης στους άλλους δύο (αυτοκίνητα-ανταλλακτικά, φάρμακα-βιοτεχνολογία). Οριακή άνοδος σημειώθηκε στον τομέα των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, ενώ πτωτική πορεία ακολούθησαν τα χημικά.
Πηγή: Δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη από τις 300 κορυφαίες διεθνείς επιχειρήσεις ανά επιλεγμένο τομέα- Μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης στην περίοδο 1998-2002 και απόλυτα μεγέθη (σε εκατ. ευρώ) του 2002. πηγή: DGResearch, KeyFigures 2003-2004
Επιμέρους στόχοι:
1. Βελτίωση μεθόδων παραγωγής σε όλα τα στάδια λειτουργίας της επιχείρησης
2. Επινόηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών για τη διεύρυνση του πεδίου αγοράς της επιχείρησης
Μέσα για την επίτευξη των στόχων: Επιστημονική οργάνωση και εφαρμογή ερευνών και πειραμάτων. Τα αποτελέσματα των ερευνών μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους υπεύθυνους των άλλων τμημάτων της επιχείρησης, για την επίτευξη των στόχων.
Το κόστος λειτουργίας των τμημάτων είναι σημαντικό και επιβαρύνει την τιμή πώλησης του παραγομένου προϊόντος. Συνεπώς αν το τμήμα ερευνών δεν αποδίδει τα αναμενόμενα αποτελέσματα ώστε να αντισταθμίσει το κόστος λειτουργίας του από την εξοικονόμηση χρημάτων που επέρχεται από τις καινοτομίες του, είναι ασύμφορη η λειτουργία του.
Λειτουργία των τμημάτων έρευνας και ανάπτυξης Αποστολή του υπεύθυνου του τμήματος:
1. Εκπονεί προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης με στόχο την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία της επιχείρησης.
2. Προωθεί καινοτόμες λύσεις για τη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας.
3. Συνεργάζεται με το μηχανικό παραγωγής για την κατασκευή δειγμάτων των προϊόντων παραγωγής της επιχείρησης.
4. Καθορίζει μέσω ερευνών και σε συνεργασία με τα κατάλληλα τμήματα, τα υλικά, τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή. Ακόμη καθορίζει τις δυνατότητες και τις εναλλακτικές λύσεις για μείωση του κόστους παραγωγής και την τελική αισθητική εμφάνιση του προϊόντος.
5. Βοηθά το τμήμα παραγωγής στον καθορισμό της παραγωγικής διαδικασίας και στη σύνταξη των σχετικών οργανογραμμάτων.
6. Κατευθύνει και επιβλέπει την έρευνα και την πολιτική ανάπτυξης καθώς επίσης τους αντικειμενικούς στόχους και τις πρωτοβουλίες της επιχείρησης.
Εφαρμογή μεθόδων έρευνας και ανάπτυξης:
Παράδειγμα εφαρμογής: Εισαγωγή μεθόδων προστασίας περιβάλλοντος, όπως ¨πράσινη¨ Χημεία ή ¨καθαρές¨ τεχνολογίες
Η πράσινη χημεία είναι μία νέα "φιλοσοφία" πρακτικών εφαρμογών για την έρευνα και την ανάπτυξη τόσο σε ερευνητικά εργαστήρια όσο και στη χημική βιομηχανία. Δίνει έμφαση στις μεθόδους και τις εφαρμογές, οι οποίες θα συμβάλλουν στην παραγωγή λιγότερο τοξικών προϊόντων και επικίνδυνων στο περιβάλλον, με στόχο την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση που προσφέρει εναλλακτικές προοπτικές και μεθοδολογίες, ώστε τα παραγόμενα χημικά προϊόντα και οι διεργασίες να ενέχουν λιγότερους κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Περιλαμβάνει ηπιότερες χημικές συνθετικές μεθόδους, εναλλακτικές πηγές πρώτων υλών, νέες συνθετικές πορείες, πρόληψη της ρύπανσης, σχεδιασμό προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον, προστασία της υγείας των εργαζομένων, και μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Η βασική καινοτομία της Πράσινης Χημείας, είναι ότι η μεθοδολογική προσέγγιση της αειφορίας δεν έχει βασικό σκοπό την αποκατάσταση και έλεγχο της ρύπανσης, αλλά κυρίως την πρόληψη στη βάση της τεχνολογίας και στις πρακτικές που ακολουθούνται. Για τον λόγο αυτό καθιερώθηκαν οι βασικές αρχές της Πράσινης Χημείας, όπως η πρόληψη, ο σχεδιασμός ασφαλέστερων χημικών προϊόντων, η χρήση ανανεώσιμων πρώτων υλών, η χρήση καταλυτικών αντιδραστηρίων κλπ. Με την εφαρμογή τους επιδιώκεται αλλαγή νοοτροπίας και των πρακτικών στην έρευνα και ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας, μειώνεται η χρήση ή και η παραγωγή επικίνδυνων χημικών ουσιών, τόσο κατά το σχεδιασμό όσο και κατά τη χρήση των χημικών προϊόντων.
Οι βασικές αυτές αρχές μπορούν να διευρυνθούν ή και να βελτιωθούν με την εξέλιξη της χημικής τεχνολογίας. Η αλματώδης ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η χρήση ανανεώσιμων πρώτων υλών, καταλυτικών διεργασιών που διευκολύνουν χημικές συνθέσεις και η πρόοδος στην ανακύκλωση ή εξουδετέρωση τοξικών και επικίνδυνων χημικών ουσιών, έχουν κάνει τους σκοπούς της Πράσινης Χημείας πιο εφαρμόσιμους και οικονομικούς για τη χημική βιομηχανία.
Ερωτήματα που τίθενται κατά την εφαρμογή της έρευνας και ανάπτυξης:
Πόσο πρόθυμες είναι άραγε να επενδύσουν στην έρευνα οι βιομηχανίες και οι επιχειρήσεις; Ανατρέχοντας κανείς στην έκθεση της Κομισιόν, με τίτλο «Towards aEuropeanResearchArea, Science, TechnologyandInnovation: KeyFigures2003-2004», εντοπίζει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία. Προθυμότερες από ό,τι στο παρελθόν, αλλά και πάλι όχι αρκετά στην πλειοψηφία τους. Οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές και οι επιχειρήσεις διεθνούς εμβέλειας αποτελούν εξαίρεση, καθώς κρατούν τις επενδύσεις τους για έρευνα και ανάπτυξη σε υψηλά και διαρκώς αυξανόμενα επίπεδα, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στον διεθνή ανταγωνισμό. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι βιομηχανικές και τεχνολογικές συνεργασίες που ανακύπτουν, καθώς επίσης και οι επιχειρηματικές συγχωνεύσεις, τις φέρνουν εκ των πραγμάτων ενώπιον της πρόκλησης της έρευνας και της καινοτομίας.
Γενικά η ερευνητική προσπάθεια των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (Μ.Μ.Ε.) της Ευρώπης παραμένει περιορισμένη, με αποτέλεσμα η αύξηση των συνολικών ιδιωτικών δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη να εμφανίζεται χαμηλότερη στην Ευρώπη, σε σχέση με την αντίστοιχη στις Η.Π.Α. Λίγες είναι οι μικρές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής και σχετικά χαμηλό το ποσοστό εκείνων που αξιοποιούν εμπορικά τις εργασίες της έρευνας και της ανάπτυξης. Και όμως, οι περισσότερες εξ αυτών των Μ.Μ.Ε. είναι εταιρίες που θα αναγκαστούν να αξιοποιήσουν την τεχνολογία στο μέλλον, προκειμένου να επιβιώσουν.
Άλλωστε και η ίδια η ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική αγορά δεν δείχνει να έχει αντιληφθεί πλήρως την οικονομική σπουδαιότητα της επένδυσης στη γνώση. Αν και τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου (venture capitals) στον χώρο της καινοτομίας άρχισαν τελευταία να αυξάνονται στην Ευρώπη, ωστόσο παραμένουν περιορισμένα και υπολείπονται σημαντικά σε σχέση με τα αντίστοιχα στις Η.Π.Α. «Γενικά, πρέπει να βελτιωθεί συνολικά το κλίμα για τις ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα της έρευνας στην Ευρώπη», τονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε ανακοίνωσή της με τίτλο «Επενδύοντας στην έρευνα: το πρόγραμμα δράσης για την Ευρώπη» (4/6/2003).
Η έκθεση της Κομισιόν, με τίτλο «Towards aEuropeanResearchArea, Science, TechnologyandInnovation: KeyFigures2003-2004», για το υπό εξέταση θέμα, σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση έρευνας από τον ιδιωτικό τομέα, αναφέρει ότι οι διαφορές ανάμεσα στην Ε.Ε. των 15 και των 25, τις Η.Π.Α. και την Ιαπωνία, αλλά και μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης, είναι αξιοσημείωτες.
Αναλυτικότερα, στο διάστημα 1997-2002, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της χρηματοδοτούμενης από τη βιομηχανία έρευνας ανήλθε στο 5,7% για την Ε.Ε.-15, στο 1,7% για την Ε.Ε-25, στο 5,5% για τις Η.Π.Α. και στο 2,2% για την Ιαπωνία. Με εξαίρεση την Ιταλία (με ρυθμό 2,2%), τα κράτη του ευρωπαϊκού νότου, αν και ξεκίνησαν από «φτωχή» αφετηρία, παρουσιάζουν σήμερα ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της έρευνας από τη βιομηχανία. Συγκεκριμένα, κατά το υπό εξέταση διάστημα, το σχετικό ποσοστό στην Ελλάδα ανήλθε στο 23,5%, στην Πορτογαλία στο 22,4% και στην Ισπανία στο 9,4%.
Πού κατευθύνονται οι επενδύσεις
Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2002 σε 300 κορυφαίες διεθνείς επιχειρήσεις, προέκυψε ότι οι τρεις τομείς που συγκέντρωσαν τα υψηλότερα ποσοστά ιδιωτικών επενδύσεων για έρευνα και τεχνολογία ήταν αυτοί του hardware πληροφορικής, των αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, καθώς επίσης και των φαρμάκων-βιοτεχνολογίας. Πάντως, αν και τα τελευταία χρόνια ο πρώτος τομέας παρουσίασε ελάχιστη αύξηση σε ό,τι αφορά τις ιδιωτικές δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία, η ανάπτυξη ήταν αλματώδης στους άλλους δύο (αυτοκίνητα-ανταλλακτικά, φάρμακα-βιοτεχνολογία). Οριακή άνοδος σημειώθηκε στον τομέα των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, ενώ πτωτική πορεία ακολούθησαν τα χημικά.
Πηγή: Δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη από τις 300 κορυφαίες διεθνείς επιχειρήσεις ανά επιλεγμένο τομέα- Μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης στην περίοδο 1998-2002 και απόλυτα μεγέθη (σε εκατ. ευρώ) του 2002. πηγή: DGResearch, KeyFigures 2003-2004
